[masoomi]

از منحنی های دوز- پاسخ برای تعیین سطوح ایمنی تماس با مواد شیمیایی و کسب اطلاعات در زمینه سمیت نسبی آنها و در کل تعیین شاخص برای محقق نمودن ایمنی نسبی مواد شیمیایی. 
مطالعات سم شناسی حاد: هدف مشاهده مرگ حیوان، استفاده از نتایج تعیین سمیت لیست مواد شیمیایی در رابطه با مقادیر LD50، شناسایی ارگان های هدف ترکیب شیمیایی، تعیین دوز مناسب برای مطالعات مزمن بلندمدت، تست مرتبط مطالعه حاد معمولا ۱۴ روز است.
تفاوت در نوع مواجهه:

Lethal dose =Death

toxic dose = liver injury

داروها- مگا درمان شدن( بی کمپلکس مگا) =effective dose

  غلظت کشنده=  Lethal concentration

LD50: مقداری از سم که از راه مشخص روی دسته ای از حیوانات آزمایشگاهی اثر گذاشته و مرگ 50 درصد از آنها را باعث می شود.
LC50: غلظتی از یک ماده سمی در هوا که می تواند سبب مرگ 50 درصد جمعیت از یک گونه را در یک دوره زمانی خاص شود.
ED50: دوز مورد نیاز برای به دست آوردن 50 درصد پاسخ مطلوب در جمعیت مورد نظر 
TD50: دوز مورد نیاز برای مشاهده اثر سمی خاص در 50 درصد جمعیت مورد آزمایش
ADI: مقدار قابل قبول برداشت روزانه Acceptable Daily Intake; قسمتی از سموم و مواد خارجی و آفت کش ها که ممکن است از راه های مختلف به ویژه مواد غذایی، روزانه وارد بدن شوند.

مطالعات سم شناسی مزمن: از چند ماه تا چند سال
عوامل مخدوش کننده مطالعات دوز پاسخ: گونها مختلف پاسخ مختلف نر یا ماده بودن.. ویژگی های بدنی
مطالعات سرشناسه حاد و مزمن به طور واقعی نماینده محیط زندگی روزمره افراد نیستند زیرا: تست یک دوز منفرد، متنوع نبودن ترکیبات ژنتیکی جمعیت مورد مطالعه، تست یک مسیر مواجهه منفرد فقط ، انتخاب حیواناتی در شرایط سلامتی خود و یا حیواناتی که از یک جنس مشابه، کم بودن تعداد حیوانات مواجهه یافته.
اما در واقعیت: وجود چندین دوز مختلف، مواجهه همزمان با بیش از یک ماده شیمیایی، تغییرپذیری ژنتیکی بزرگتر در یک جمعیت بزرگتر و تنوع بیشتر رنج پاسخ ها به مواد شیمیایی مورد نظر، متنوع بودن ترکیبات ژنتیکی جمعیت مورد مطالعه، اثرات تداخلی جمعی همه این فاکتورها روی سمیت برقراری یک رابطه علت- معلول را مشکل می کنند( اینها باعث می شوند نتوانیم یک رابطه علت-معلول حیوان را به انسان تعمیم دهیم.
منحنی های دوز-پاسخ: برای تعیین شاخص ها، رسم میزان مرگ میر ناشی از یک ترکیب سمی در مقابل دوز آن
پیش فرض های منحنی دوز پاسخ: پاسخ مربوط به ماده شیمیایی مورد نظر است، ماده شیمیایی برای ایجاد پاسخ به یک ارگان خاص می رود و واکنش می دهد،  پاسخ همیشه تابعی از غلظت در ارگان هدف است، غلظت ترکیب در این محل عمل(ارگان هدف) تابعی از دوز ترکیب می باشد، پاسخ به ماده شیمیایی بین گونه های مختلف متفاوت است، در حیوانات یک گونه از ژنتیک  های آماری برای تعیین محتمل‌ترین پاسخ و این گونه به دوز مورد نظر استفاده می شود، هدف اصلی مطالعات سم شناختی برقراری رابطه علت و معلول بین مواجهه با ترکیب سمی و اثر مشاهده شده می باشد.
از منحنی دوز و پاسخ برای تعیین سطح آستانه، سمیت نسبی ترکیبات های شیمیایی و سطح ایمنی مواجهه استفاده می شود
آستانه: دوزی از ترکیبات شیمیایی که در زیر آن مقدار هیچ اثری تشخیص داده نشده یا در مقدار بالای آن اولین اثر مشاهده می شود،برای تعمیم داده های حیوانی به انسان و محاسبه دوز انسانی ایمن برای یک ماده سمی مفید است،دوز آستانه THDmg/uq/dayبرای تعمیم دوز معادل در انسان THD در میانگین وزن انسان 70 کیلوگرم ضرب میشود.

safety human dose (دوز ایمن انسان)=SHD

no observed effect level (سطح بدون مشاهده اثر)=NOEL

بالاترین دوز تست شده از یک ماده که در آن هیچ گونه اثر بهداشتی مضر روی انسان یا حیوان گزارش نشده است. این مقدار و مقادیر کمتر از آن پاسخ سمی در میزبان ایجاد نمی کند. در سطح بدون اثر اثرات زیان آور قابل مشاهده (NOEL) ممکن اثر ببینیم اما زیان آور نیست در واقع در این بخش هم افزایش معنی دار آماری در تعداد و شدت اثرات زیان آور وجود ندارد.

LOEL: سطح با پایین ترین اثر قابل مشاهده lowest observable effect level
کمترین مقدار یا غلظت ماده در آزمایشات یا مشاهدات که باعث هر گونه تغییر قابل تمیز(از لحاظ آماری معنی دار) بین گروه کیس و کنترل در شکل ظاهری، ظرفیت عملکردی، رشد، تکامل یا مدت زندگی موجود زنده می گردد.
LOAEL: سطح پایین ترین اثر زیان آور قابل مشاهده lowest observable adverse effect level
پایین ترین مقدار یا غلظت ماده که باعث یک تغییر زیان آور قابل تمیز نسبت به گروه کنترل در شکل ظاهری، ظرفیت عملکردی، رشد، تکامل یا مدت زندگی موجود زنده می گردد
THD:دوز آستانه  threshold dose: دوزی که زیر مقدار آن هیچ اثر زیان آوری در جمعیت مواجهه یافته قابل مشاهده نمی باشد. دوز آستانه به وسیله NOEAL قابل تخمین هست. 

پیش فرضی که در تعیین آستانه ها باید در نظر قرار گیرد. دوز آستانه برای ترکیبات با سمیت ژنی و سرطان زا وجود ندارد. Non-threshold Effects

TLV: مرز بین ایمن و ناایمن نیست و در مقدار کمتر از TLV هم بیماری ممکن است به وجود بیاید اما در افراد خاص یا موارد خاص.

ADI: مقدار حدی که بدن در یک روز جذب می کند و تا روز بعد دفع میکند و بر اساس وزن بدن بیان می شود این فاکتور از ADAEL مشتق می‌شود
دلیل اینکه منحنی دوز پاسخ از حالت توزیع نرمال به حالت S شکل در آمده به خاطر خاصیت تجمع مواد شیمیایی است.

هرچه حاشیه ایمنی بالاتر باشد به معنی بیشتر بودن فاصله بین دوز موثر و دوز کشنده می باشد و نشان می دهد که دارو برای استفاده ایمن تر است.

سمیت نسبی، به شیب منحنی دوز- پاسخ بستگی دارد هرچه شیب بیشتر باشد سرعت جذب بیشتر و سم زدایی آهسته‌تر اتفاق می افتد. نکاتی در رابطه با منحنی های دزد-پاسخ: برای مقایسه مواد سمی استفاده می شود، حد آستانه را می توان تعیین نمود، در آزمایشات معمولا سمیت حاد استفاده میشود اما نشان دهنده مسمومیت مزمن نمی باشد، مشکل در تعمیم اطلاعات حیوانی به انسان وجود دارد، امکان ندارد یک ماده دارای نمودار دوز-پاسخ عمودی باشد یا امکان ندارد یک ماده دارای نمودار دوز- پاسخ افقی باشد.

نویسنده: مهندس سامان روشنی دانشجوی ارشد مهندسی بهداشت حرفه ای
منتشر کننده و تایپ: انجمن بهداشت حرفه ای ایران

کتاب سم شناسی شاه طاهری و  سم شناسی شغلی استیسی 
منابع تصاویر تایپی: 
Phillip L. Williams, Robert C. James, Stephen M. Roberts-The Principles of Toxicology-Wiley-Interscience Third Edition (2015).pdf