![[-]](https://www.occupationalhealth.ir/images/netpen/collapse.png "[-]")
تعریف ایمنی:
عبارت است از میزان درجه دور بودن از خطر، واژه (Hazard) که در تعریف علمی ایمنی آمده است، درواقع شرایطی است که دارای پتانسیل رساندن آسیب به کارکنان، تجهیزات و ساختمانها، از بین بردن مواد یا کاهش کارایی در اجرای یک وظیفه از پیش تعیین‌شده می‌باشد.
در استاندارد ISO8402:1992 واژه ایمنی به صورت زیر تعریف شده است:
حالتی که در آن احتمال خطر آسیب (به اشخاص) یا خسارت مادی، به میزان قابل قبول محدود شده باشد.
ایمنی به‌طور صد درصد و مطلق وجود ندارد و عملاً هم هیچگاه حاصل نخواهد شد از این روست که گفته می‌شود ایمنی حفاظت نسبی در برابر خطرات است
تاریخچه بهداشت حرفه‌ای در جهان
بشر از زمانی که خود را شناخته، در پی تلاش و فعالیت بوده و طبیعتاً در مسیر زمان، تحولاتی را پشت سر گذاشته است. اختراع ابزارهای مختلف و به تبع آن تکمیل این ابزارها یکی از مهمترین عوامل تحول در شیوه زندگی انسان است. زمانی ابزار سنگی مورد استفاده قرار می‌گرفت و بعدها با پیدایش آهن و سایر فلزات ابزار فلزی جایگزین آن شد و تا موقعی که آن ابزار جز با نیروی عضلانی انسان حرکت نمی‌کرد، ابزار دستی اساسیترین عنصر تولید بوده است. لیکن با ابداع کشاورزی و دامداری، آغاز شهرنشینی و گسترش شهرها، اختراع ماشین آلات و تجلّی عصر ماشین، انقلابی بس عظیم در گسترش فعالیت‌های انسانی پدیدار شد. در دوره‌هایی که زندگی بشر از شکار و صید و یا کشاورزی تأمین می‌شد به لحاظ سادگی ابزار، عوارض وابسته به شغل (بهداشت محیط کار) ناچیز بوده است و در اکثر موارد از چند خراش یا زخم ساده تا حداکثر، شکستگی اعضاء تجاوز نمی‌کرده است ولی به تدریج که صنعت پیشرفت کرد و نیروی محرّکه مکانیکی و الکتریکی به وجود آمد خطرات نیز به همان نسبت افزایش یافت.
برای اوّلین بار سقراط و ابوعلی سینا در آثار خود از دردهای شکمی قولنج مانندی در بین کارگران نقاش نام برده‌اند که مسلماً با سرب موجود در رنگ‌های مصرفی و خواص سمّی آن ارتباط داشته است. جالینوس (Galen) از بیماری‌های معدنچیان و دباغان نامبرده است.
قرن شانزدهم: اگری‌کولا (Agricola) و پاراسلوس (Paracelsus) در باره بیماری‌های شغلی کارگران ذوب آهن، فلزات و بیماری‌های معدنچیان و مسمومیت جیوه آثاری به جای گذارده‌اند. کتاب آگریکولا در سال 1556 یکسال بعد از مرگ او و کتاب پاراسلوس در سال 1567 منتشر شد.
قرن هفدهم: برناردو رامازینی: معروف‌ترین جمله را در رابطه با بهداشت حرفه‌ای عصر خود بیان کرد: سقراط در موقع حضور بر بالین بیمار می‌پرسید سن شما چقدر است؟ چند روز است بیمارید؟ اشتهای شما چگونه است، و... من می‌خواهم به گفته او این عبارت را اضافه کنم شغل شما چیست؟ (کتاب بیماری‌های شغلی Demordis Artificum Diatriba ) رامازینی در کتاب خود از بیماری‌های کوزه گرها، شیشه گرها، نقاش‌ها، شیمیست‌ها، حلبی سازها و دباغان و مشاغل گوناگون دیگر نام برده است. وی لزوم استراحت را در فواصل کار توصیه می‌نماید. با مطالعه آثار این دانشمند بزرگ به کسانی که او را پدر طب شغلی نامیده‌اند کاملاً حق می‌دهیم.
قرن هیجدهم: در انگلستان توماس پرسیوال پُت (Thomas Percival Pott) که نام او به علت پُت (سل ستون مهره‌ها) مشهور است متوجه شد که اطفالی که جهت پاک کردن دودکش بخاری‌ها وارد آن می‌شوند به سرطان پوست بیضه مبتلا می‌شوند.
دکتر تاکرا (Charles Turnur Thackrah) پزشک و دانشمند انگلیسی از مسمومیت سرب نزد نقاشان منازل نامبرده است. در قرن هیجدهم در سویس تیسوت به بیماری سنگتراشان اشاره نمود.
قرن نوزدهم و بیستم: در انگلستان توماس الیور در کتاب خود که در سال 1908 منتشر کرد به بیماری‌های شغلی اشاره نموده است. دکتر توماس لِگ (Thomas moris legge) در کتاب خود به نام جذب و مسمومیت سرب که به کمک دکتر گادبای در سال 1912 منتشر کرد به مضرات این فلز اشاره می‌نماید و متعاقب او در آمریکا مسمومیت فسفر نظر اندریو را جلب می‌کند. در زمان جنگ جهانی دوّم مسئولین کارخانه‌ها به این نکته پی بردند که در نظر گرفتن شرایط صحیح کار و داشتن کارگران سالم از لحاظ بدنی و روانی امر افزایش تولید میسر نمی‌باشد. پس از جنگ این احتیاج به وسیله جامعه غیر نظامی نیز احساس شد و صاحبان کارخانه‌ها جهت تأمین بهداشت و سلامت کارکنان خود اقدام به تأسیس سرویس‌های طبّی در محیط کارخانه و کارگاه‌ها نمودند.
تاریخچه بهداشت حرفه‌ای در ایران
در مرداد سال 1325 وزارت کار و امور اجتماعی تشکیل و قانون موقت کار را تدوین نمود و در سال 1337 قانون مزبور با اصلاحات و تغییراتی به صورت قانون به تصویب رسید و اجرای وظایف مربوط به بهداشت و ایمنی مندرج در قانون کار وقت به عهده اداره کل بازرسی کار قرار گرفت. در وزارت کار و امور اجتماعی وقت ادارات زیر جهت حفظ سلامت و بهداشت کارگران ایجاد گردید.
1 ـ اداره کل بازرسی کار
این اداره کل دارای چند اداره به شرح زیر بوده است:
ـ اداره بهداشت کار: این اداره مسئول همکاری و نظارت در تهیه و تدوین استانداردها و آیین نامه‌های لازم جهت پیشگیری از بیماری‌های حرفه‌ای و بهبود محیط و شرایط کار بوده است. همچنین تهیه و تنظیم برنامه‌های بازرسی بهداشتی از کارگاه‌ها و تعیین خط مشی بازرسان بهداشت حرفه‌ای در نقاط مختلف و کنترل اجرای آن را به عهده داشته است.
ـ اداره میزان‌های کار: این اداره مسئول تهیه آیین نامه‌های حفاظتی برای کارگاه‌های مشمول قانون کار وقت مطالعه و تحقیق در زمینه استانداردهای حفاظتی موجود در کشور، بررسی برنامه و نقشه‌های کارگاه‌های جدیدالتاسیس و یا در حال گسترش بوده است.
ـ اداره نظارت و هماهنگی کار: این اداره مسئول بررسی، تجزیه و تحلیل پیشنهادهای واحدهای استانی و شهرستانی هماهنگ‌کننده در امر روش‌های بازرسی کار، تنظیم کننده برنامه‌های کوتاه مدت آموزشی بازرسان کار و همکاری با اداره میزان‌های کار در تهیه و تدوین آیین نامه‌های حفاظتی بوده است.
2 ـ آشنایی با اداره کل بهداشت حرفه‌ای وزارت بهداشت و نحوه تشکیل و فعالیت آن
سابقه و تشکیلات
در سال 1346 در حوزه معاونت فنی وزارت بهداشت وقت، اداره بهداشت محیط کار در تشکیلات اداره کلّ بهداشت محیط پیش بینی شد و سپس در سال‌های 1347، 1348 و1349، اداره طب صنعتی در اداره کل خدمات بهداشتی حوزه معاونت فنی وزارت بهداری وقت تأسیس گردید. سپس در سال‌های 1350، 1351 و 1352 تا اوایل 1353، اداره بهداشت محیط کار به بهداشت محیط کار و هوا تغییر نام داد و اداره طب صنعتی همچنان به وظایف خود ادامه می‌داد. در اواخر دهه 1350 در حوزه معاونت امور بهداشتی و جمعیت و تنظیم خانواده وزارت بهداری وقت اداره بهداشت حرفه‌ای در دفتر خدمات بهداشتی ویژه که بعداً به اداره کل خدمات بهداشتی ویژه تغییر نام داد تشکیل گردید.
تا قبل از سال 1362 وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت وقت مشترکا بر نیروی کار و محیط کار نظارت و مراقبت داشتند. به منظور جلوگیری از دو باره کاری و ارتقاء کیفیت ارائه خدمات برای حفظ و بالا بردن سلامت شاغلین، طی مصوبه مورخ 3/10/62 در هیئت دولت. مسائل بهداشتی محیط کار و کارگر، از وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شناخته شد و جهت انجام این وظیفه خطیر، اداره کل بهداشت حرفه‌ای تشکیل و مسئولیت حفظ و ارتقاء سلامت نیروهای شاغل کشور در مشاغل گوناگون جامعه را عهده دار گردید و با توجه به تصویب قانون جدید کار توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام جمهوری اسلامی ایران در سال 1369، به حکم ماده 85 قانون کار، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی عهده دار بهداشت و درمان کارگران و وزارت کار و امور اجتماعی مسئول ایمنی کارگران گردید.
3 ـ سیاست‌های کلی بهداشت حرفه‌ای در ایران
ـ تحقق اهداف عالی اصول 29 و 43 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
ـ توزیع عادلانه امکانات بهداشتی ـ درمانی کشور که از عوامل مهم توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است
ـ ارتقاء سطح سلامت کارگران
ـ گسترش فرهنگ خدمات بهداشتی
ـ جلب مشارکت کارفرما جهت تأمین حفظ و ارتقاء سلامت کارگران
ـ آموزش هرچه بیشتر کارگران
ـ تحقق اهداف عالی سازمان جهانی بهداشت، جهت تأمین سلامت برای همه، حتی‌الامکان در نزدیکترین محل کار با زندگی
اصول بهداشت حرفه‌ای
شناسایی: اوّلین قدم در عملیّات اجرائی بهداشت حرفه‌ای شناسایی است و از مراحل مختلفی تشکیل می‌گردد. بازدید اوّلیه، تشخیص فرآیند، تعیین منابع خطر و مزاحم، تخمین شدت خطر و افراد در معرض... با انجام این مرحله، طی یک بازدید مقدماتی، خصوصیات کلی کار، محیط کار شناسایی می‌شود. مواد اوّلیه، مواد بینابینی، و تولید نهایی شناسایی و بر حسب کار، مواد و تجهیزات بکار گرفته شده، منابع احتمالی خطر تعیین و متعاقباً با در نظر گرفتن شدّت خطر، افراد در معرض، نوع کار (Work Load) اولویت بندی شده و مقدمات اجرائی مرحله بعدی، که اندازه گیری است فراهم می‌شود.
اندازه گیری به منظور نشان دادن میزان و شدت خطر، محل‌های آلوده، تعیین افراد در معرض و بالاخره تعیین کارایی اقدامات کنترلی به کار گرفته شده و موجود در محیط کار اندازه گیری صورت می‌گیرد.
اوّلین اقدام پس از مرحله شناسایی، تعیین حدود نسبی عامل زیان آور است. بدین منظور ممکن است کارشناس بهداشت حرفه‌ای با استفاده از تجربیات خود عمل نماید. (در شرایطی که به فاصله یک متری، مکالمه عادی، به دلیل سر و صدا امکان پذیر نباشد، میزان صدا بالاتر از حد استاندارد تخمین زده می‌شود). و یا با استفاده از وسائل ساده‌ای مانند Detector tube نوع آلودگی‌های شیمیایی و حدود نسبی آنها تعیین می‌گردد و اقدام بعدی، تعیین و فراهم کردن ابزار و روش عملی تعیین میزان آلودگی می‌باشد.
اندازه گیری معمولاً به دو صورت محیطی و بیولوژیک صورت می‌گیرد که هر یک به نوبه خود به اشکال مختلف به مورد اجرا در می‌آید.
تفسیر نتایج و تعیین خطر (ارزشیابی): اعداد حاصل از اندازه گیری‌های محیطی و بیولوژیک به تنهایی و به صورت مجرد معنی و مفهومی ندارند و باید که آنها را با میزان‌ها، مورد تفسیر و تجزیه و تحلیل قرار داد. بر همین اساس استانداردهای بهداشت حرفه‌ای مطرح می‌گردد.
وجود هر عامل به اصطلاح زیان آور در هر اندازه و مقدار برای سلامت افراد در معرض، خطرناک و زیان آور نخواهد بود مگر آنکه میزان آن از حد تعیین شده استاندارد (Threshold Limit Volume) بیشتر باشد و آن مقداری است که اکثر افراد معمولی می‌توانند به مدت 8 ساعت در روز و 40 ساعت در هفته برای سال‌ها بدون نگرانی در معرض آن قرار گیرند.
اگر چه در مواردی نوع کار (سختی کار) و قابلیت‌های جسمی افراد می‌تواند زمینه ساز بیماری‌ها در شرایطی که حتی عامل زیان آور در حدی کمتر از استاندارد است نیز باشد.
اقدامات کنترلی: پس از مقایسه و تطبیق میزان عامل زیان آور با استانداردهای مربوطه و با در نظر گرفتن شرایط کار، قابلیت‌های جسمی و فیزیولوژیک افراد، اقدامات کنترلی به مورد اجرا در می‌آید.
معمولاً اقدامات کنترلی شامل موارد زیر است:
جایگزینی (حذف منابعی که ایجاد خطر می‌نمایند و جایگزینی منابع کم خطر به نوعی که به فرآیند کار لطمه‌ای وارد نیاورد)
محصور کردن (قرار دادن منابع خطرساز در محدوده‌های بسته‌ای که تعداد افراد در معرض را به حداقل ممکن رسانده و یا حذف نماید)
ترمیم و بهبود (که از طریق اجرای یک سری فعالیت‌های جانبی در منابع تولید آلودگی، میزان آنها کاهش می‌یابد)
ایجاد فاصله و موانع
تهویه
وسایل حفاظت فردی
بهداشت حرفه‌ای به تعریف سازمان بین المللی کار ILO سازمان جهانی بهداشت
ارتقاء و حفظ بالاترین درجه از سلامت جسمی، روحی و اجتماعی شاغلین در کلیه مشاغل
مراقبت از شاغلینی که سلامت آنان در معرض خطرات ناشی از شرایط کار است
اهداف بهداشت حرفه‌ای
تأمین و ارتقاء بهداشت و سلامت جسمی، روانی و اجتماعی شاغلین
پیشگیری از بیماری‌ها و حوادث ناشی از کار
تطابق شرایط کار با انسان به منظور کاهش اثرات و ابزار کار بر سلامت انسان.
راه‌های دستیابی به اهداف بهداشت حرفه‌ای
کارگر قبل از استخدام معاینه شده تا متناسب با توانایی‌ها و وضعیت جسمی و سلامتی او به کار گمارده شود
شرایط کار و آزارهای ناشی از آن بررسی و در صورت مخاطره آمیز بودن رفع یا کنترل گردد
تطبیق کار با کارگر و بالعکس به نحوی رعایت شود که از خستگی زودرس و حوادث جلوگیری شود
نظارت بر سرویس‌های بهداشتی در محیط کار مستمراً صورت گیرد
علل غیبت از کار بررسی و با رعایت اصول بهداشتی از تکرار آن جلوگیری شود
استفاده صحیح از وسایل حفاظت فردی به شاغلین آموزش داده شود
معاینات دوره‌ای (سالی یکبار) برای تعیین وضعیت سلامتی شاغلین انجام شود.
دیگر فعالیت‌های بهداشت
پس از شناسایی، اندازه‌گیری، ارزشیابی و کنترل عوامل زیان آور محیط کار می‌توان با استفاده از نتایج اندازه‌گیری عوامل زیان‌آور، برای معاینات پزشکی نیز برنامه ریزی کرد. معاینات پزشکی شامل موارد زیر می‌شود:
معاینات پزشکی قبل از استخدام: کارکنان تازه وارد با توجه به محلی که قرار است شروع به کار کنند، آزمایش‌های مختلفی مانند عکس ریه، آزمایش شنوایی و آزمایش‌های پاتوبیولوژی و... را انجام می‌دهند و پس از انجام این آزمایش‌ها توسط پزشک سازمان معاینه می‌شوند.
بنابراین لازم است همه متقاضیان کار قبل از استخدام مورد معاینه پزشکی قرار گیرند.
ـ بعضی از اهداف معاینات قبل از استخدام عبارتنداز:
۱) حفظ صنعت، سرمایه و سلامت دیگر کارگران
۲) تعیین حدود سلامتی متقاضی در بدو ورود
۳) تشخیص بیماری‌های زودرس و درمان آنها
۴) تشکیل پرونده بهداشتی و استفاده از آن در معاینات بعدی
▪ معاینات پزشکی دوره‌ای:
به منظور تشخیص به موقع بیماری‌ها و تعیین اثر محیط کار بر سلامت افراد که این معاینات دوره‌ای، سالی یکبار انجام می‌شود.
معاینات دوره‌ای شامل دو بخش:
آزمایش‌های پاتوبیولوژی و معاینات شغلی اختصاصی است. معاینات شغلی اختصاصی بسته به شرایط محیط کار و نوع عوامل زیان آور موجود برنامه ریزی می‌شود و شامل اسپیرومتری (آزمایش تنفسی) برای افرادی که در معرض آلودگی هوا قرار دارند و ادیومتری (آزمایش شنوایی) برای افرادی که در معرض سرو صدا قرار دارند می‌شود.
انجام کمک‌های اولیه برای افراد حادثه دیده و رساندن بیماران اورژانسی به مراکز درمانی، ویزیت بیماران توسط پزشک و تحویل داروهای تخصصی با تجویز پزشک، جمع‌آوری آمار حوادث و تجزیه و تحلیل آنها، تهیه کارت بهداشتی پرسنل رستوران و آبدارخانه و انجام آزمایش‌های تخصصی به منظور دریافت کارت بهداشتی، تزریق واکسن‌های مورد نیاز از جمله هپاتیت، آنفلوانزا، کزاز و... با نظارت پزشک متخصص، نظارت و کنترل بر بهداشت آب آشامیدنی از طریق انجام آزمایش کلر سنجی روزانه از آب ورودی به پالایشگاه و آزمایش‌های تخصصی آب شرب و غیر شرب در فواصل مناسب توسط مرکز بهداشت منطقه، بازدید از رستوران و سرویس‌های بهداشتی در فواصل زمانی مشخص، سمپاشی و طعمه گذاری واحدها و محیط پالایشگاه و در نهایت اجرای دستورالعمل‌های استاندارد OHSAS ۱۸۰۰۱ از دیگر فعالیت‌های واحدهای بهداشت است.
نقش بهداشت حرفه‌ای در توسعه پایدار
بنابر اعلامیه کنفرانس عالی ریو توسعه پایدار به عنوان یک استراتژی برای برآورد نیازهای جمعیت موجود دنیا بدون داشتن آثار سوئی روی سلامت انسان و محیط زیست و بدون به مخاطره انداختن منابع آیه جهانی و بنابراین بدون به خطر انداختن قابلیت‌های تولید در آینده در نظر گرفته می‌شود. براساس این اعلامیه، انسان‌ها نقش محوری در ارتباط با توسعه پایدار بر عهده داشته و مستحق برخورداری از یک زندگی بارور و سالم هماهنگ با طبیعت می‌باشند.
در مبحث بهداشت حرفه‌ای تغییر عبارات فوق درواقع ایفای نیازهای مادی با کار و دیگر فرآیندهای تولیدی بدون ایجاد خطر برای سلامتی انسان، اکوسیستم، منابع پایه، بهداشت جامعه، در کوتاه مدت یا بلند مدت خواهد بود. بهداشت حرفه‌ای به عنوان عنصری اساسی یک بعد بهداشتی و اجتماعی از اصل توسعه پایدار را تشکیل می‌دهد و مسلماً عملکردهای بهداشت حرفه‌ای مجموعه‌ای از فعالیت‌های کلیدی است که رسیدن به توسعه پایدار را تسهیل می‌کند.
عبارت است از میزان درجه دور بودن از خطر، واژه (Hazard) که در تعریف علمی ایمنی آمده است، درواقع شرایطی است که دارای پتانسیل رساندن آسیب به کارکنان، تجهیزات و ساختمانها، از بین بردن مواد یا کاهش کارایی در اجرای یک وظیفه از پیش تعیین‌شده می‌باشد.
در استاندارد ISO8402:1992 واژه ایمنی به صورت زیر تعریف شده است:
حالتی که در آن احتمال خطر آسیب (به اشخاص) یا خسارت مادی، به میزان قابل قبول محدود شده باشد.
ایمنی به‌طور صد درصد و مطلق وجود ندارد و عملاً هم هیچگاه حاصل نخواهد شد از این روست که گفته می‌شود ایمنی حفاظت نسبی در برابر خطرات است
تاریخچه بهداشت حرفه‌ای در جهان
بشر از زمانی که خود را شناخته، در پی تلاش و فعالیت بوده و طبیعتاً در مسیر زمان، تحولاتی را پشت سر گذاشته است. اختراع ابزارهای مختلف و به تبع آن تکمیل این ابزارها یکی از مهمترین عوامل تحول در شیوه زندگی انسان است. زمانی ابزار سنگی مورد استفاده قرار می‌گرفت و بعدها با پیدایش آهن و سایر فلزات ابزار فلزی جایگزین آن شد و تا موقعی که آن ابزار جز با نیروی عضلانی انسان حرکت نمی‌کرد، ابزار دستی اساسیترین عنصر تولید بوده است. لیکن با ابداع کشاورزی و دامداری، آغاز شهرنشینی و گسترش شهرها، اختراع ماشین آلات و تجلّی عصر ماشین، انقلابی بس عظیم در گسترش فعالیت‌های انسانی پدیدار شد. در دوره‌هایی که زندگی بشر از شکار و صید و یا کشاورزی تأمین می‌شد به لحاظ سادگی ابزار، عوارض وابسته به شغل (بهداشت محیط کار) ناچیز بوده است و در اکثر موارد از چند خراش یا زخم ساده تا حداکثر، شکستگی اعضاء تجاوز نمی‌کرده است ولی به تدریج که صنعت پیشرفت کرد و نیروی محرّکه مکانیکی و الکتریکی به وجود آمد خطرات نیز به همان نسبت افزایش یافت.
برای اوّلین بار سقراط و ابوعلی سینا در آثار خود از دردهای شکمی قولنج مانندی در بین کارگران نقاش نام برده‌اند که مسلماً با سرب موجود در رنگ‌های مصرفی و خواص سمّی آن ارتباط داشته است. جالینوس (Galen) از بیماری‌های معدنچیان و دباغان نامبرده است.
قرن شانزدهم: اگری‌کولا (Agricola) و پاراسلوس (Paracelsus) در باره بیماری‌های شغلی کارگران ذوب آهن، فلزات و بیماری‌های معدنچیان و مسمومیت جیوه آثاری به جای گذارده‌اند. کتاب آگریکولا در سال 1556 یکسال بعد از مرگ او و کتاب پاراسلوس در سال 1567 منتشر شد.
قرن هفدهم: برناردو رامازینی: معروف‌ترین جمله را در رابطه با بهداشت حرفه‌ای عصر خود بیان کرد: سقراط در موقع حضور بر بالین بیمار می‌پرسید سن شما چقدر است؟ چند روز است بیمارید؟ اشتهای شما چگونه است، و... من می‌خواهم به گفته او این عبارت را اضافه کنم شغل شما چیست؟ (کتاب بیماری‌های شغلی Demordis Artificum Diatriba ) رامازینی در کتاب خود از بیماری‌های کوزه گرها، شیشه گرها، نقاش‌ها، شیمیست‌ها، حلبی سازها و دباغان و مشاغل گوناگون دیگر نام برده است. وی لزوم استراحت را در فواصل کار توصیه می‌نماید. با مطالعه آثار این دانشمند بزرگ به کسانی که او را پدر طب شغلی نامیده‌اند کاملاً حق می‌دهیم.
قرن هیجدهم: در انگلستان توماس پرسیوال پُت (Thomas Percival Pott) که نام او به علت پُت (سل ستون مهره‌ها) مشهور است متوجه شد که اطفالی که جهت پاک کردن دودکش بخاری‌ها وارد آن می‌شوند به سرطان پوست بیضه مبتلا می‌شوند.
دکتر تاکرا (Charles Turnur Thackrah) پزشک و دانشمند انگلیسی از مسمومیت سرب نزد نقاشان منازل نامبرده است. در قرن هیجدهم در سویس تیسوت به بیماری سنگتراشان اشاره نمود.
قرن نوزدهم و بیستم: در انگلستان توماس الیور در کتاب خود که در سال 1908 منتشر کرد به بیماری‌های شغلی اشاره نموده است. دکتر توماس لِگ (Thomas moris legge) در کتاب خود به نام جذب و مسمومیت سرب که به کمک دکتر گادبای در سال 1912 منتشر کرد به مضرات این فلز اشاره می‌نماید و متعاقب او در آمریکا مسمومیت فسفر نظر اندریو را جلب می‌کند. در زمان جنگ جهانی دوّم مسئولین کارخانه‌ها به این نکته پی بردند که در نظر گرفتن شرایط صحیح کار و داشتن کارگران سالم از لحاظ بدنی و روانی امر افزایش تولید میسر نمی‌باشد. پس از جنگ این احتیاج به وسیله جامعه غیر نظامی نیز احساس شد و صاحبان کارخانه‌ها جهت تأمین بهداشت و سلامت کارکنان خود اقدام به تأسیس سرویس‌های طبّی در محیط کارخانه و کارگاه‌ها نمودند.
تاریخچه بهداشت حرفه‌ای در ایران
در مرداد سال 1325 وزارت کار و امور اجتماعی تشکیل و قانون موقت کار را تدوین نمود و در سال 1337 قانون مزبور با اصلاحات و تغییراتی به صورت قانون به تصویب رسید و اجرای وظایف مربوط به بهداشت و ایمنی مندرج در قانون کار وقت به عهده اداره کل بازرسی کار قرار گرفت. در وزارت کار و امور اجتماعی وقت ادارات زیر جهت حفظ سلامت و بهداشت کارگران ایجاد گردید.
1 ـ اداره کل بازرسی کار
این اداره کل دارای چند اداره به شرح زیر بوده است:
ـ اداره بهداشت کار: این اداره مسئول همکاری و نظارت در تهیه و تدوین استانداردها و آیین نامه‌های لازم جهت پیشگیری از بیماری‌های حرفه‌ای و بهبود محیط و شرایط کار بوده است. همچنین تهیه و تنظیم برنامه‌های بازرسی بهداشتی از کارگاه‌ها و تعیین خط مشی بازرسان بهداشت حرفه‌ای در نقاط مختلف و کنترل اجرای آن را به عهده داشته است.
ـ اداره میزان‌های کار: این اداره مسئول تهیه آیین نامه‌های حفاظتی برای کارگاه‌های مشمول قانون کار وقت مطالعه و تحقیق در زمینه استانداردهای حفاظتی موجود در کشور، بررسی برنامه و نقشه‌های کارگاه‌های جدیدالتاسیس و یا در حال گسترش بوده است.
ـ اداره نظارت و هماهنگی کار: این اداره مسئول بررسی، تجزیه و تحلیل پیشنهادهای واحدهای استانی و شهرستانی هماهنگ‌کننده در امر روش‌های بازرسی کار، تنظیم کننده برنامه‌های کوتاه مدت آموزشی بازرسان کار و همکاری با اداره میزان‌های کار در تهیه و تدوین آیین نامه‌های حفاظتی بوده است.
2 ـ آشنایی با اداره کل بهداشت حرفه‌ای وزارت بهداشت و نحوه تشکیل و فعالیت آن
سابقه و تشکیلات
در سال 1346 در حوزه معاونت فنی وزارت بهداشت وقت، اداره بهداشت محیط کار در تشکیلات اداره کلّ بهداشت محیط پیش بینی شد و سپس در سال‌های 1347، 1348 و1349، اداره طب صنعتی در اداره کل خدمات بهداشتی حوزه معاونت فنی وزارت بهداری وقت تأسیس گردید. سپس در سال‌های 1350، 1351 و 1352 تا اوایل 1353، اداره بهداشت محیط کار به بهداشت محیط کار و هوا تغییر نام داد و اداره طب صنعتی همچنان به وظایف خود ادامه می‌داد. در اواخر دهه 1350 در حوزه معاونت امور بهداشتی و جمعیت و تنظیم خانواده وزارت بهداری وقت اداره بهداشت حرفه‌ای در دفتر خدمات بهداشتی ویژه که بعداً به اداره کل خدمات بهداشتی ویژه تغییر نام داد تشکیل گردید.
تا قبل از سال 1362 وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت وقت مشترکا بر نیروی کار و محیط کار نظارت و مراقبت داشتند. به منظور جلوگیری از دو باره کاری و ارتقاء کیفیت ارائه خدمات برای حفظ و بالا بردن سلامت شاغلین، طی مصوبه مورخ 3/10/62 در هیئت دولت. مسائل بهداشتی محیط کار و کارگر، از وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شناخته شد و جهت انجام این وظیفه خطیر، اداره کل بهداشت حرفه‌ای تشکیل و مسئولیت حفظ و ارتقاء سلامت نیروهای شاغل کشور در مشاغل گوناگون جامعه را عهده دار گردید و با توجه به تصویب قانون جدید کار توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام جمهوری اسلامی ایران در سال 1369، به حکم ماده 85 قانون کار، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی عهده دار بهداشت و درمان کارگران و وزارت کار و امور اجتماعی مسئول ایمنی کارگران گردید.
3 ـ سیاست‌های کلی بهداشت حرفه‌ای در ایران
ـ تحقق اهداف عالی اصول 29 و 43 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
ـ توزیع عادلانه امکانات بهداشتی ـ درمانی کشور که از عوامل مهم توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است
ـ ارتقاء سطح سلامت کارگران
ـ گسترش فرهنگ خدمات بهداشتی
ـ جلب مشارکت کارفرما جهت تأمین حفظ و ارتقاء سلامت کارگران
ـ آموزش هرچه بیشتر کارگران
ـ تحقق اهداف عالی سازمان جهانی بهداشت، جهت تأمین سلامت برای همه، حتی‌الامکان در نزدیکترین محل کار با زندگی
اصول بهداشت حرفه‌ای
شناسایی: اوّلین قدم در عملیّات اجرائی بهداشت حرفه‌ای شناسایی است و از مراحل مختلفی تشکیل می‌گردد. بازدید اوّلیه، تشخیص فرآیند، تعیین منابع خطر و مزاحم، تخمین شدت خطر و افراد در معرض... با انجام این مرحله، طی یک بازدید مقدماتی، خصوصیات کلی کار، محیط کار شناسایی می‌شود. مواد اوّلیه، مواد بینابینی، و تولید نهایی شناسایی و بر حسب کار، مواد و تجهیزات بکار گرفته شده، منابع احتمالی خطر تعیین و متعاقباً با در نظر گرفتن شدّت خطر، افراد در معرض، نوع کار (Work Load) اولویت بندی شده و مقدمات اجرائی مرحله بعدی، که اندازه گیری است فراهم می‌شود.
اندازه گیری به منظور نشان دادن میزان و شدت خطر، محل‌های آلوده، تعیین افراد در معرض و بالاخره تعیین کارایی اقدامات کنترلی به کار گرفته شده و موجود در محیط کار اندازه گیری صورت می‌گیرد.
اوّلین اقدام پس از مرحله شناسایی، تعیین حدود نسبی عامل زیان آور است. بدین منظور ممکن است کارشناس بهداشت حرفه‌ای با استفاده از تجربیات خود عمل نماید. (در شرایطی که به فاصله یک متری، مکالمه عادی، به دلیل سر و صدا امکان پذیر نباشد، میزان صدا بالاتر از حد استاندارد تخمین زده می‌شود). و یا با استفاده از وسائل ساده‌ای مانند Detector tube نوع آلودگی‌های شیمیایی و حدود نسبی آنها تعیین می‌گردد و اقدام بعدی، تعیین و فراهم کردن ابزار و روش عملی تعیین میزان آلودگی می‌باشد.
اندازه گیری معمولاً به دو صورت محیطی و بیولوژیک صورت می‌گیرد که هر یک به نوبه خود به اشکال مختلف به مورد اجرا در می‌آید.
تفسیر نتایج و تعیین خطر (ارزشیابی): اعداد حاصل از اندازه گیری‌های محیطی و بیولوژیک به تنهایی و به صورت مجرد معنی و مفهومی ندارند و باید که آنها را با میزان‌ها، مورد تفسیر و تجزیه و تحلیل قرار داد. بر همین اساس استانداردهای بهداشت حرفه‌ای مطرح می‌گردد.
وجود هر عامل به اصطلاح زیان آور در هر اندازه و مقدار برای سلامت افراد در معرض، خطرناک و زیان آور نخواهد بود مگر آنکه میزان آن از حد تعیین شده استاندارد (Threshold Limit Volume) بیشتر باشد و آن مقداری است که اکثر افراد معمولی می‌توانند به مدت 8 ساعت در روز و 40 ساعت در هفته برای سال‌ها بدون نگرانی در معرض آن قرار گیرند.
اگر چه در مواردی نوع کار (سختی کار) و قابلیت‌های جسمی افراد می‌تواند زمینه ساز بیماری‌ها در شرایطی که حتی عامل زیان آور در حدی کمتر از استاندارد است نیز باشد.
اقدامات کنترلی: پس از مقایسه و تطبیق میزان عامل زیان آور با استانداردهای مربوطه و با در نظر گرفتن شرایط کار، قابلیت‌های جسمی و فیزیولوژیک افراد، اقدامات کنترلی به مورد اجرا در می‌آید.
معمولاً اقدامات کنترلی شامل موارد زیر است:
جایگزینی (حذف منابعی که ایجاد خطر می‌نمایند و جایگزینی منابع کم خطر به نوعی که به فرآیند کار لطمه‌ای وارد نیاورد)
محصور کردن (قرار دادن منابع خطرساز در محدوده‌های بسته‌ای که تعداد افراد در معرض را به حداقل ممکن رسانده و یا حذف نماید)
ترمیم و بهبود (که از طریق اجرای یک سری فعالیت‌های جانبی در منابع تولید آلودگی، میزان آنها کاهش می‌یابد)
ایجاد فاصله و موانع
تهویه
وسایل حفاظت فردی
بهداشت حرفه‌ای به تعریف سازمان بین المللی کار ILO سازمان جهانی بهداشت
ارتقاء و حفظ بالاترین درجه از سلامت جسمی، روحی و اجتماعی شاغلین در کلیه مشاغل
مراقبت از شاغلینی که سلامت آنان در معرض خطرات ناشی از شرایط کار است
اهداف بهداشت حرفه‌ای
تأمین و ارتقاء بهداشت و سلامت جسمی، روانی و اجتماعی شاغلین
پیشگیری از بیماری‌ها و حوادث ناشی از کار
تطابق شرایط کار با انسان به منظور کاهش اثرات و ابزار کار بر سلامت انسان.
راه‌های دستیابی به اهداف بهداشت حرفه‌ای
کارگر قبل از استخدام معاینه شده تا متناسب با توانایی‌ها و وضعیت جسمی و سلامتی او به کار گمارده شود
شرایط کار و آزارهای ناشی از آن بررسی و در صورت مخاطره آمیز بودن رفع یا کنترل گردد
تطبیق کار با کارگر و بالعکس به نحوی رعایت شود که از خستگی زودرس و حوادث جلوگیری شود
نظارت بر سرویس‌های بهداشتی در محیط کار مستمراً صورت گیرد
علل غیبت از کار بررسی و با رعایت اصول بهداشتی از تکرار آن جلوگیری شود
استفاده صحیح از وسایل حفاظت فردی به شاغلین آموزش داده شود
معاینات دوره‌ای (سالی یکبار) برای تعیین وضعیت سلامتی شاغلین انجام شود.
دیگر فعالیت‌های بهداشت
پس از شناسایی، اندازه‌گیری، ارزشیابی و کنترل عوامل زیان آور محیط کار می‌توان با استفاده از نتایج اندازه‌گیری عوامل زیان‌آور، برای معاینات پزشکی نیز برنامه ریزی کرد. معاینات پزشکی شامل موارد زیر می‌شود:
معاینات پزشکی قبل از استخدام: کارکنان تازه وارد با توجه به محلی که قرار است شروع به کار کنند، آزمایش‌های مختلفی مانند عکس ریه، آزمایش شنوایی و آزمایش‌های پاتوبیولوژی و... را انجام می‌دهند و پس از انجام این آزمایش‌ها توسط پزشک سازمان معاینه می‌شوند.
بنابراین لازم است همه متقاضیان کار قبل از استخدام مورد معاینه پزشکی قرار گیرند.
ـ بعضی از اهداف معاینات قبل از استخدام عبارتنداز:
۱) حفظ صنعت، سرمایه و سلامت دیگر کارگران
۲) تعیین حدود سلامتی متقاضی در بدو ورود
۳) تشخیص بیماری‌های زودرس و درمان آنها
۴) تشکیل پرونده بهداشتی و استفاده از آن در معاینات بعدی
▪ معاینات پزشکی دوره‌ای:
به منظور تشخیص به موقع بیماری‌ها و تعیین اثر محیط کار بر سلامت افراد که این معاینات دوره‌ای، سالی یکبار انجام می‌شود.
معاینات دوره‌ای شامل دو بخش:
آزمایش‌های پاتوبیولوژی و معاینات شغلی اختصاصی است. معاینات شغلی اختصاصی بسته به شرایط محیط کار و نوع عوامل زیان آور موجود برنامه ریزی می‌شود و شامل اسپیرومتری (آزمایش تنفسی) برای افرادی که در معرض آلودگی هوا قرار دارند و ادیومتری (آزمایش شنوایی) برای افرادی که در معرض سرو صدا قرار دارند می‌شود.
انجام کمک‌های اولیه برای افراد حادثه دیده و رساندن بیماران اورژانسی به مراکز درمانی، ویزیت بیماران توسط پزشک و تحویل داروهای تخصصی با تجویز پزشک، جمع‌آوری آمار حوادث و تجزیه و تحلیل آنها، تهیه کارت بهداشتی پرسنل رستوران و آبدارخانه و انجام آزمایش‌های تخصصی به منظور دریافت کارت بهداشتی، تزریق واکسن‌های مورد نیاز از جمله هپاتیت، آنفلوانزا، کزاز و... با نظارت پزشک متخصص، نظارت و کنترل بر بهداشت آب آشامیدنی از طریق انجام آزمایش کلر سنجی روزانه از آب ورودی به پالایشگاه و آزمایش‌های تخصصی آب شرب و غیر شرب در فواصل مناسب توسط مرکز بهداشت منطقه، بازدید از رستوران و سرویس‌های بهداشتی در فواصل زمانی مشخص، سمپاشی و طعمه گذاری واحدها و محیط پالایشگاه و در نهایت اجرای دستورالعمل‌های استاندارد OHSAS ۱۸۰۰۱ از دیگر فعالیت‌های واحدهای بهداشت است.
نقش بهداشت حرفه‌ای در توسعه پایدار
بنابر اعلامیه کنفرانس عالی ریو توسعه پایدار به عنوان یک استراتژی برای برآورد نیازهای جمعیت موجود دنیا بدون داشتن آثار سوئی روی سلامت انسان و محیط زیست و بدون به مخاطره انداختن منابع آیه جهانی و بنابراین بدون به خطر انداختن قابلیت‌های تولید در آینده در نظر گرفته می‌شود. براساس این اعلامیه، انسان‌ها نقش محوری در ارتباط با توسعه پایدار بر عهده داشته و مستحق برخورداری از یک زندگی بارور و سالم هماهنگ با طبیعت می‌باشند.
در مبحث بهداشت حرفه‌ای تغییر عبارات فوق درواقع ایفای نیازهای مادی با کار و دیگر فرآیندهای تولیدی بدون ایجاد خطر برای سلامتی انسان، اکوسیستم، منابع پایه، بهداشت جامعه، در کوتاه مدت یا بلند مدت خواهد بود. بهداشت حرفه‌ای به عنوان عنصری اساسی یک بعد بهداشتی و اجتماعی از اصل توسعه پایدار را تشکیل می‌دهد و مسلماً عملکردهای بهداشت حرفه‌ای مجموعه‌ای از فعالیت‌های کلیدی است که رسیدن به توسعه پایدار را تسهیل می‌کند.